Γράφει η Καίτη Κουναλάκη
Στο σύνορο της φύσης και της ιστορίας
Αν βρεθείτε στην πανέμορφη Δράμα, αξίζει να ανηφορίσετε βορειοανατολικά προς το Κάτω Νευροκόπι και τα σύνορα με τη γειτονική Βουλγαρία.
Μια περιοχή που χαρακτηρίζεται από την όμορφη φύση και την πλούσια ιστορία. Σχεδόν 4 χιλιόμετρα πριν από τον μεθοριακό σταθμό της Εξοχής, δεσπόζει το ομώνυμο χωριό που οι περισσότεροι προσπερνούν βιαστικά. Όμως, είναι από εκείνα που κρύβουν όμορφα μυστικά που εκπλήσσουν ευχάριστα.
Η Εξοχή βρίσκεται σε υψόμετρο 610 μέτρων και σύμφωνα με την απογραφή του 2021 είχε 150 μόνιμους κατοίκους. Το χωριό είναι κτισμένο στους ανατολικούς πρόποδες του όρους Περίβλεπτος (1.270 μ.), το χαμηλότερο της οροσειράς του Ορβήλου, που μοιράζονται Ελλάδα και Βουλγαρία. Βρίσκεται στο άκρο του οροπεδίου του Κάτω Νευροκοπίου, που συνήθως είναι καλυμμένο από ομίχλη, και φημίζεται για τις ιδιαίτερα χαμηλές θερμοκρασίες τον χειμώνα και πολλοί αποκαλούν «Σιβηρία» της Ελλάδας.
Ασχολούνται με την κτηνοτροφία και την καλλιέργεια της φημισμένης πατάτας Κάτω Νευροκοπίου και φασολιών, που συνοδεύουν όλα τα τοπικά πιάτα και αξίζει να προμηθευτείτε από ντόπιους παραγωγούς. Μέχρι την ανταλλαγή πληθυσμών του 1923 μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, κατοικούνταν από μουσουλμάνους, ενώ αργότερα εγκαταστάθηκαν στην περιοχή Έλληνες πρόσφυγες από την περιοχή του Πόντου, προερχόμενοι κυρίως από την Κερασούντα. Μπαίνοντας στην Εξοχή, διακρίνονται από μακριά οι λεγόμενοι «πυρήνες».
Περισσότερα από 50 δίχωρες κατοικίες, που κατασκευάστηκαν μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου -στο πλαίσιο του σχεδίου Μάρσαλ- αλλά ουδέποτε κατοικήθηκαν μια και κρίθηκαν πως δεν μπορούσαν να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες του μόνιμου πληθυσμού. Η εικόνα τους σήμερα θυμίζει χωριό φάντασμα και κινηματογραφικό σκηνικό. Λόγω της θέσης του το χωριό βρέθηκε στη δίνη της γερμανικής επίθεσης και εισβολής στην Ελλάδα, κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, της Βουλγαρικής Κατοχής (1941-1944) και του καταστροφικού Εμφυλίου Πολέμου που ακολούθησε. Τα ξημερώματα της 6ης Απριλίου 1941 από εδώ εισήλθαν σε ελληνικό έδαφος οι μηχανοκίνητες γερμανικές δυνάμεις με στόχο να κατηφορίσουν προς την πόλη της Δράμας. Ωστόσο, τα σχέδια τους απέτρεψαν οι φρουρές των φημισμένων οχυρών της «Γραμμής Μεταξά», γύρω από το οροπέδιο του Κάτω Νευροκοπίου (Λίσσε, Περιθώρι, Παρταλούσκα, Ντάσαβλι κ.ά.), τα οποία δεν κατάφεραν να κυριεύσουν. Σήμερα, τα σημάδια εκείνων των γεγονότων είναι ακόμη ζωντανά στην περιοχή. Μια επίσκεψη στο Οχυρό–Πάρκο «Λίσσε», λειτουργεί ως ιστορικό θεματικό πάρκο (Τηλ. 2523023822), στο κοντινό χωριό Οχυρό επιβάλλεται και συγκινεί. Επίσης, ένα λιτό μνημείο στο νεκροταφείο του χωριού, υπενθυμίζει τη φρίκη του Εμφύλιου Πολέμου, επίκεντρο του οποίου υπήρξε η περιοχή το καλοκαίρι του 1948.
Η Βέσμη αναφέρεται από την εποχή του Ομήρου. Το όνομα Vesmi στον δυτικό κόσμο σημαίνει ανυπότακτος, δυναμικός και ελεύθερος άνθρωπος, έτοιμος να αγαπήσει και να αγαπηθεί. Επί Τουρκοκρατίας η ονομασία της Βέσμη, ηταν από την εύοσμη περιβάλλουσα τοποθεσία όπως υποστηρίζουν οι ερευνητές. Ακόμη διασώζονται παλιά οθωμανικά σπίτια, με τη χαρακτηριστική ντόπια παραδοσιακή αρχιτεκτονική, στα οποία εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες. Οι μουσουλμάνοι κάτοικοι της Βέσμης μετά την ανταλλαγή, εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της Σμύρνης. Μεγάλα διώροφα σπίτια κτισμένα με πέτρες και πλιθιά. Επάνω τα τρία δωμάτια και μια μεγάλη ανοιχτή σάλα και κάτω το μεγάλο χαγιάτι, για τις αγροτικές δουλειές, και πίσω ακριβώς ο στάβλος. Στο χωριό διασώζονται το μουσουλμανικό τέμενος και το παρακείμενο λουτρό-χαμάμ.
Το τέμενος, που έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο, χρονολογείται στο δεύτερο μισό του 15ου αιώνα αποτελώντας αξιόλογο δείγμα της εποχής αυτής. Στο εσωτερικό του υπάρχει περίτεχνος διάκοσμος στο θόλο, καθώς και σπαράγματα στους περιμετρικούς τοίχους. Το υπουργείο Πολιτισμού έχει δρομολογήσει εργασία αποκατάστασης, ώστε στο μέλλον το μνημείο να είναι επισκέψιμο για το κοινό. Εντυπωσιακό είναι και το λουτρό – χαμάμ, το οποίο δυστυχώς παραμένει αναξιοποίητο. Από τα κτήρια που ξεχωρίζουν μέσα στο χωριό επίσης, έστω και εγκαταλελειμμένα είναι το παλιό προπολεμικό τελωνείο, που λειτουργούσε την περίοδο 1924-1940 για τον έλεγχο των μετακινήσεων προσώπων και την διακίνηση εμπορευμάτων και ζώων με τη γειτονική Βουλγαρία, το πάλαι ποτέ «Σπίτι Παιδιού», το Δημοτικό Σχολείο και το παρακείμενο νηπιαγωγείο. Αν και μισοερειπωμένα μαρτυρούν τις εποχές που η Εξοχή έσφυζε από ζωή και φωνές.
Η εκκλησία του χωριού, μια τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική, είναι αφιερωμένη στον Άγιο Αθανάσιο και χρονολογείται από το 1866. Η Εξοχή απέχει σχεδόν 4 χιλιόμετρα από τον μεθοριακό σταθμό, που λειτουργεί από το 2006, με μια σήραγγα σχεδόν 450 μέτρα να ενώνει τις δύο πλευρές των συνόρων. Η κατασκευή της «σήραγγας ελληνοβουλγαρικής φιλίας» όπως ονομάζεται, κρίθηκε αναγκαία για τη προστασία των αρκούδων που ζουν στην περιοχή και δεν είναι και λίγες. Σχεδόν 20 χιλιόμετρα μετά τον μεθοριακό σταθμό, βρίσκεται η μικρή βουλγαρική πόλη Γκότσε Ντέλτσεφ που αριθμεί 30.000 κατοίκους, ανάμεσά τους και πολλοί μουσουλμάνοι. Η πόλη ονομαζόταν Νευροκόπι και το 1951 μετονομάστηκε προς τιμή του Βούλγαρου κομιτατζή Γκότσε Ντέλτσεφ. Σχεδόν 3 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της πόλης βρίσκεται το χωριό Ογκνιάνοβο με τα φημισμένα ιαματικά λουτρά. Νότια του χωριού διέρχεται ο ποταμός Νέστος, πριν εισέλθει στην Ελλάδα, και τα ερείπια της ρωμαϊκής πόλης Νικόπολις επί του Νέστου (Nicopolis ad Nestum), τη μία από τις δύο οχυρωμένες πόλεις, οι οποίες ιδρύθηκαν σε ανάμνηση της νίκης του αυτοκράτορα Τραϊανού επί των Δακών το 105-106 μ.Χ. Οι κάτοικοι της Βέσμης αποτέλεσαν θύματα των βίαιων εξισλαμισμών των γηγενών ελληνικών φύλων της ευρύτερης περιοχής της Μακεδονίας και της Θράκης. Πριν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, στην Εξοχή κατοικούσαν περίπου 600 οικογένειες και ο συνολικός πληθυσμός του οικισμού άγγιζε τις δύο χιλιάδες. Την Άνοιξη του 1940 όταν η περιοχή εκκενώθηκε, διότι αποτέλεσε θέατρο επιχειρήσεων της γερμανικής εισβολής, οι κάτοικοι της Εξοχής κατέφυγαν στον νομό Πιερίας κυρίως αλλά και στο Κιλκίς, από όπου μετά την απελευθέρωση το 1944 επέστρεψαν μόνο οι μισοί. Η Εξοχή βρίσκεται πάνω στον Άξονα που συνδέει το Νότιο με το Βόρειο τμήμα της Κοιλάδας του Νέστου ποταμού, ο οποίος αποτελούσε ενιαίο οικονομικά χώρο μέχρι την χάραξη των συνόρων το 1913 (συνθήκη Βουκουρεστίου). Με την συνθήκη του Νεϊγύ το 1919, ολοκληρώθηκε και η μετακίνηση των 150 περίπου οικογενειών της Εξοχής, προς την Βουλγαρία. Σαν πάρεις το δρόμο από το Κάτω Νευροκόπι της Δράμας και πας προς τη Βουλγαρία, στα τρία περίπου χιλιόμετρα της συνοριακής Εξοχής θα δεις στ’ αριστερά σου να λειτουργεί σε μια έκταση των 100 στρεμμάτων ένα εργοστάσιο επεξεργασίας ξύλου ( παραγωγή πέλετ κ.λ.π). Το εργοστάσιο απασχολεί 50 περίπου εργάτες, όλοι τους νέοι οικογενειάρχες από τα γύρω κοντινά χωριά. Τόνωση η μονάδα για την τοπική οικονομία και ευλογία για τα νέα παιδιά και τα αντίστοιχα νοικοκυριά. Ενεργειακά το εργοστάσιο είναι αυτάρκες, χάρη του ηλιακού πάρκου που ο εργοστασιάρχης δημιούργησε στους ακάλυπτους χώρους της δικαιοδοσίας του. Και, επειδή υπάρχει περίσσευμα του παραγόμενου ηλεκτρικού ρεύματος, το ρεύμα δεν πουλιέται σε παρόχους και λοιπές του χώρου επιχειρήσεις, παρά χορηγείται δωρεάν, υπό προϋποθέσεις βέβαια, στους μόνιμους κατοίκους της Εξοχής και σε έναν ακόμη κοντινό παραμεθόριο οικισμό .
Συμπερασματικά, οι κάτοικοι τη Εξοχής και του οικισμού είναι τα μόνα χωριά της Ελλάδας που το κοινωνικό αγαθό του ηλεκτρικού ρεύματος το καταναλώνουν, χωρίς να πληρώνουν ούτε ένα λεπτό του ευρώ. Πείτε μου τώρα εσείς, είναι να μην θαυμάζεις αυτόν τον επιχειρηματία για την ευαισθησία του, τον πατριωτισμό του, τα φιλάνθρωπα αισθήματά του, τη γενναιοδωρία του, την τιμιότητά του, είναι να μην τον θεωρείς εθνικό σου ευεργέτη και τι ευεργέτη, αθόρυβο και ταπεινό!
Πηγή: Entospolis.gr | Ειδήσεις από την Κρήτη και όλο τον κόσμο
